50 cosas que hay que saber sobre física

de Joanne Baker

        É a física un óso duro de roer? Se les este libro verás que non porque nel ofrécesenos unha introdución, comprensible para todos os públicos, dos temas máis importantes da física, desde as Leis de Newton sobre o movemento ata os últimos descubrimentos en física cuántica. Unha obra que relata 50 descubrimentos, leis e teorías da física explicados de forma moi simple e atractiva, con moitos exemplos da vida cotiá e cunha pequena recensión dos seus descubridores.

    Isaac Newton fue uno de los científicos más relevantes, polémicos e influyentes de todos los tiempos. Contribuyó a inventar el cálculo,explicó la gravedad e identificó los colores que componían la luz blanca. Sus tres leyes del movimiento explican por qué una pelota de golf sigue una trayectoria curva, por qué nos vemos empujados hacia el lado externo de un coche que gira y por qué notamos la fuerza a través de un bate de béisbol al golpear la pelota.
    Aunque en época de Newton las motos aún estaban por inventarse, sus tres leyes del movimiento explican cómo sube un piloto acrobático por la vertical «pared de la muerte» y cómo corren los ciclistas olímpicos por las pistas inclinadas.
    Newton, que vivió en el siglo XVII, se considera uno de los intelectos más destacados de la ciencia. Su carácter altamente inquisitivo le llevó a comprender algunos de los aspectos en apariencia más simples y sin embargo profundos de nuestro mundo, tales como la razón por la que se curva una pelota lanzada al espacio, por qué las cosas caen hacia abajo y no hacia arriba, y cómo se mueven los planetas alrededor del Sol.
    Cuando no era más que un estudiante corriente en Cambridge en la década de 1660, Newton se inició en la lectura de las grandes obras de la matemática. A través de ellas se alejó del derecho civil para aproximarse a las leyes de la física. Más tarde, encerrado en su casa durante un período sabático cuando la universidad cerró por un brote de peste, Newton dio los primeros pasos para desarrollar sus tres leyes del movimiento.

[...]Encontrar vida en cualquier otro lugar del universo sería el mayor descubrimiento de todos los tiempos. Enrico Fermi se preguntaba por qué, dada la edad y la inmensidad del universo, y la presencia de miles de millones de estrellas y planetas que han existido durante miles de millones de años, todavía no nos ha contactado alguna civilización alienígena. Ésta era su paradoja.
    Nuestra galaxia contiene miles de millones de estrellas y en el universo hay miles de millones de galaxias, es decir, que hay millones de millones de estrellas. Si tan sólo una fracción de éstas tuvieran planetas anclados, serían muchísimos planetas.Si una fracción de esos planetas albergaran vida, habría millones de civilizaciones en el espacio exterior. Entonces, ¿por qué nunca las hemos visto? ¿Por qué no se han puesto en contacto con nosotros?
    Ecuación de Drake
    En 1961, Frank Drake escribió una ecuación para calcular la probabilidad de que una civilización extraterrestre contactable habitara en otro planeta de la Vía Láctea...                   

                                                                                           (pp. 9 e 259)

De nena a nobel Annie Ernaux foi testemuña da violenta agresión que o seu pai propinou á súa nai na adega da casa de Yvetot. Este suceso aviva na escritora un sentimento de humillación, tema moi presente en varias das súas obras. Do comezo dunha delas (La honte, A vergoña) é o texto que traducimos:

O meu pai tentou matar á  miña nai un domingo de xuño. Foi á primeira hora da tarde. Eu fora como de costume a misa de doce menos cuarto e despois a comprar uns doces á confeitaría do centro comercial da cidade, un conxunto de edificios provisionais construídos despois da guerra. Cando volvín, quitei a roupa de domingo e puxen un vestido de andar pola casa. Despois de que os clientes marchasen e botásemos o peche da tenda, empezamos a xantar. Seguramente tiñamos a radio acesa, pois a esa hora emitían Le tribunal, un programa de humor no que Ives Deniaud interpretaba o papel dun pequeno delincuente ao que un xuíz de voz temblorosa acusaba unha e outra vez de cometer unhas falcatrúas absurdas e condenábao a penas ridículas. A miña nai, que estaba de moi mal humor, non deixou de discutir co meu pai durante toda a comida. Unha vez que tivo recollido a vaixela e pasado a baeta polo mantel de hule, continuou dirixindo reproches ao meu pai, sen deixar, como sempre que estaba contrariada, de dar voltas pola  minúscula cociña, encaixada entre o café, a tenda e a escaleira que conducía ao piso superior. O meu pai permanecía sentado, sen responder, coa cabeza volta cara á xanela. De súpeto empezou a tremer de forma convulsiva e a bufar. Levantouse e vinlle agarrar á miña nai e arrastrala ata o café gritando cunha voz rouca, descoñecida. Corrín ao piso de arriba, tireime enriba da miña cama e metín a cabeza debaixo da almofada. Despois oín á miña nai dar alaridos: “Filla!”. A súa voz proviña da adega, situada xunto ao café. Corrín escaleiras abaixo gritando “Socorro!” con todas as miñas forzas. Na mal iluminada adega puiden ver como o meu pai agarraba cunha man á miña nai, non sei se polos ombreiros ou polo pescozo, e como na outra tiña a machada para cortar leña que arrincara do tallo onde se atopaba normalmente... O único que lembro daquela escena son os saloucos e os berros. Na seguinte escena atopámonos outra vez os tres na cociña: o meu pai está sentado á beira da xanela; a miña nai, de pé xunto ao fogón, e eu, sentada ao pé da escaleira. Choro sen poder conterme. O meu pai aínda non volveu á normalidade, tremía e seguía tendo aquela voz descoñecida. Repetía: “E ti, por que choras? A ti non che fixen nada”. Recordo que dixen: “Ides volverme tola”. A miña nai dicía: “Veña, xa pasou todo”. Despois fómonos os tres a pasear en bicicleta polos campos próximos. Ao volver a casa, os meus pais abriron o café como todos os domingos pola tarde. Nunca máis se volveu falar do asunto.
Aquilo ocorreu o 15 de xuño de 1952, a primeira data concreta da miña infancia. Ata entón, o tempo só fora un trasncorrer de días e de datas escritas no encerado e nos cadernos.

A partir de entón, díxenlles a varios homes: “Cando eu estaba a piques de cumprir doce anos, o meu pai tentou matar á miña nai”. O feito de necesitar dicirllo demostra o unida que me sentía a eles. Con todo, todos quedaron en silencio despois de oílo. E eu dábame conta de que cometera un erro, de que non estaban preparados para escoitalo.

É a primeira vez que describo esta escena. Ata hoxe sempre me pareceu imposible, nin sequera nun diario íntimo. Coma se o feito de contalo fose algo prohibido que iría acompañado inevitablemente dun castigo. Quizá non poder escribir nada despois. (Fai un momento sentín unha especie de alivio ao comprobar que, con todo, seguía escribindo como antes, que non ocorrera nada terrible.) Agora, despois de conseguir describir esta escena, teño a impresión de que se trata dun suceso banal, moito máis frecuente nas familias do que entón me puiden imaxinar. Quizáis a escritura converta en normal calquera suceso, incluso o máis dramático. Pero como para min esta escena sempre foi unha imaxe sen palabras nin frases, á parte das que lles dixen aos meus amantes sobre ela, as palabras que empreguei para describila parécenme estrañas, case incongruentes. Converteuse nunha escena para os demais.

Antes de empezar a escribir pensaba que ía ser capaz de lembrar todos os detalles. Pero, de feito, só lembro a atmosfera, a postura de cada un de nós na cociña e algunhas palabras. Non recordo por que comezou a pelexa, nin tampouco se a miña nai levaba aínda o blusón branco que poñía para estar na tenda ou xa o quitara pensando no paseo que iamos dar. Tampouco lembro o que xantaramos. Non teño ningún recordo concreto daquela mañá de domingo que non estea inscrito dentro do marco dos nosos costumes: a misa, a confeitaría. Pero do que si estou segura é de que eu levaba un vestido azul de lunares brancos, pois, durante os dous veráns seguintes, cada vez que mo poñía pensaba: “É o vestido daquel día”. Tamén estou segura do tempo que facía: unha mestura de sol, nubes e vento.

A partir de entón, aquel domingo interpúxose como un filtro entre a vida e eu. Xogaba, lía, actuaba como de costume, pero non estaba completamente presente. Todo se volveu artificial. Memorizaba mal as leccións que antes aprendía con só lelas unha vez. Unha excesiva conciencia de min mesma, que non me deixaba concentrarme en nada, substituíu á miña indolencia de alumna segura da súa facilidade para o estudo.

Non podía xulgar aquela escena. O meu pai, que me adoraba, quixera suprimir á miña nai, que tamén me adoraba. Como a miña nai era máis cristiá que o meu pai, ela ocupábase dos cartos e falaba coas profesoras, a min debía parecerme do máis natural que lle rifase ao meu pai da mesma maneira que me rifaba a min. Non existía culpa nin culpable, pero debía impedir que o meu pai matase á miña nai e fóra por iso ao cárcere.

Creo que durante meses, talvez anos, esperei a que a escena se repetise, segura de que antes ou despois se reproduciría. A presenza dos clientes tranquilizábame. Temía os momentos nos que quedabamos sós, é dicir, as noites e os domingos pola tarde. Estaba alerta á menor discusión entre eles, vixiaba ao meu pai, o seu rostro, as súas mans. Sempre que se producía un silencio repentino, presentía a chegada da desgraza. Cando estaba no colexio, preguntábame se, ao chegar a casa, non me atoparía co drama xa consumado.

[...]

Nunca se repetiu. O meu pai morreu quince anos despois, tamén un domingo de xuño.

Só agora doume conta do seguinte: quizáis os meus pais falasen entre si da escena daquel domingo, do comportamento do meu pai, e atopasen unha explicación ou unha escusa e decidisen esquecelo todo, por exemplo, unha noite despois de facer o amor. Pero este pensamento, como todos os que non se nos ocorren no momento axeitado, chega demasiado tarde. Xa non pode servirme de nada, agás para expresar coa súa ausencia o indescritible terror que sentín aquel domingo.

ERNAUX, Annie, La honte, Gallimard-Folio, 1999, 144 pp.

Non esquezas visitar unha libraría na celebración do seu día!

E para esta festa uns versos da uruguaia Lilián Toledo:

Unha existencia entre papeis/andeis/ e couza:
nomes recoñecidos/atopados/prometidos
cores e volumes/promesas/certezas e fantasías.
Sen a paisaxe prometedora das librerías
nin os poemas/nin os desexos/nin o futuro
terían camiño de ida.
Detrás da súa couza/dos seus andeis/papeis
a palabra/suxestión/ cansa e encantada
do/a libreiro/a
achegando unha oportunidade con forma de sorriso
para preguntarnos unha nova vez/que será a vida?
e empuxarnos a buscar curiosos/as no ventre fecundo
da súa tobeira/librería.

Feliz Día das Librarías!