Belisario Sixto San José
Inspector de Educación
Doutor en Dereito pola Universidade da Coruña

Introdución

1. Nun artigo anterior analizouse a relación existente entre a libre circulación na Unión e a educación e a formación profesional no que se refire ao dereito de acceso aos estudos e á existencia dun dereito específico de residencia para cursar estudos[1]. Continuando coa análise da devandita relación, neste examinaranse as axudas económicas ofertadas polos Estados membros —en diante, EM— relacionadas cos estudos. Analizaranse, en concreto, dous tipos de axudas: as destinadas á manutención dos estudantes (bolsas e créditos)[2] e as destinadas aos mozos que, tras o seu paso polo sistema educativo, queren incorporarse ao mercado laboral (subsidios de espera). Non se examinarán, porén, aquelas axudas destinadas a sufragar os custos de acceso aos estudos (matrículas), que foron obxecto do citado artigo anterior.

As principais normas de dereito derivado que aquí se considerarán son o Regulamento (UE) número 492/2011 do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de abril de 2011, relativo á libre circulación dos traballadores dentro da Unión[3][Regulamento (UE) 492/2011] e a Directiva 2004/38/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 29 de abril de 2004, relativa ao dereito da cidadanía da Unión e dos membros das súas familias para circular e residir libremente no territorio dos Estados membros pola que se modifica o Regulamento (CEE) núm. 1612/68 e se derrogan as directivas 64/221/CEE, 68/360/CEE, 72/194/CEE, 73/148/CEE, 75/34/CEE, 75/35/CEE, 90/364/CEE, 90/365/CEE e 93/96/CEE[4] (Directiva 2004/38/CE). Para o que aquí interesa, o Regulamento (UE) 492/2011 establece o dereito dos traballadores a facer uso da súa liberdade de circulación de accederás vantaxes sociais previstas no EM de emprego nas mesmas condicións que os traballadores nacionais[5]. Dentro delas atópanse, como se verá ao longo deste artigo, as axudas aos estudos. Pola súa banda, a Directiva 2004/38/CE, que se refire á cidadanía da Unión e non soamente aos traballadores (e aos familiares que se desprazan con eles), servirá como base para permitir o acceso da cidadanía da Unión que se atope en determinadas situacións de residencia a acceder a bolsas e a subsidios de espera.

O acceso ás axudas de manutención para cursar estudos

3. Na comunicación da Comisión «Europa 2020, unha estratexia para un crecemento intelixente, sustentable e integrador»inclúense como obxectivos no ámbito da educación na Unión Europea unha redución da porcentaxe de abandono escolar a menos do 10% e un mínimo do 40% da poboación máis nova con estudos superiores completos[6]. Pois ben, o establecemento por parte dos EM de axudas públicas para cursar estudos ten, tal e como puxo de manifesto a doutrina,«un efecto positivo […] sobre as taxas de escolarización ou de gradación na educación superior»[7].Polo tanto, a creación e mantemento por parte dos EM de axudas de manutención para cursar estudos contribúen á consecución dos obxectivos da devandita estratexia. Inclúense dentro destas «todas as formas de axuda que as administracións lle conceden ao estudantado […] ou aos responsables da súa manutención, co fin de aliviar total ou parcialmente a carga que supón os estudos […]»[8].

4. Dentro das cuestións relacionadas co dereito para acceder ás axudas de manutención para cursar estudos, que poden ter a forma de bolsas ou de préstamos[9], distinguiranse dous supostos: cando os estudos se vaian realizar no EM de acollida, ou sexa, no EMfinanciador, e cando se vaian a realizar en terceiros Estados. Tamén se deberá considerar o suposto específico dos traballadores e traballadoras fronteirizos, no que os estudos se poden realizar tanto no EMfinanciador como noutro Estado, que poderá ser o EM de residencia ou un terceiro EM. Os tres supostos serán analizados separadamente.

A) no estado membro financiador

5. Como se sabe, o artigo 7.2 do Regulamento (UE) 492/2011 garántelles aos traballadores que fixeron uso da súa liberdade de circulación o acceso ás vantaxes sociais no EM de acollida nas mesmas condicións que os traballadores nacionais dese Estado. Pois ben, cabe preguntarse se as axudas de manutención para cursar estudos do propio traballador ou dos seus familiares a cargo constitúen vantaxes sociais. Unha resposta afirmativa implicará que os traballadores que se acolleron á devandita liberdade poidan acceder a esas axudas no EM de acollida en igualdade de condicións queos traballadores nacionais do devandito Estado.

6. Segundo o Tribunal de Xustiza da Unión Europea —en diante, TXUE—, constitúen vantaxes sociais «todas as que, vinculadas ou non a un contrato de traballo, se lles outorgan con carácter xeral aos traballadores nacionais en razón principalmente da súa condición de traballador ou simplemente de residente no territorio nacional e cuxa extensión aos traballadores nacionais doutros Estados membros parece apropiada porque pode facilitar a súa mobilidade dentro da comunidade»[10]. Por iso, unha axuda para a manutención para cursar estudos, na medida en que contribúe á cualificación profesional do traballador e facilita a súa promoción social, debe ser considerada unha vantaxe social[11]. En consecuencia, un traballador que fixo uso da súa liberdade de circulación pode beneficiarse no EM de emprego das axudas de manutención para cursar nel estudos nas mesmas condicións que os traballadores nacionais do devandito Estado. Debe precisarse que para acceder a este dereito non é preciso dispoñer de permiso de residencia no Estado en cuestión[12].

7. O traballador que fixo uso da súa liberdade de circulación ten dereito a acceder ás bolsas de manutención por razón de estudos tanto no caso de que os estudos os realice el mesmo como cando os realicen os seus fillos. Enténdese que a concesión da bolsa constitúe unha vantaxe social para o traballador cando este siga facéndose cargo dos gastos de manutención do fillo[13]. É esta circunstancia —que continúe encargándose dos gastos de manutención do fillo— o que permite considerar que o acceso á bolsa constitúe unha vantaxe social para el. Non desvirtúa o afirmado o feito de que a concesión da bolsa en cuestión deba ser solicitada polo fillo e lle sexa concedida directamente a este. Neste caso é o fillo quen pode reclamar directamente, en por si, o acceso a esta bolsa sobre a base do disposto no artigo 7.2 do Regulamento (UE) 492/2011.Non se lle poderá negaro dereito para acceder a elapolo feito de non residir no EM de acollida do traballador cando este requisito non se lles impón aos nacionais do devandito Estado[14].

8. Debe facerse aquí unha precisión con respecto ao concepto de fillo.Dentro del deben entenderse incluídos tanto os fillos propios como os da parella cando o traballador se faga cargo do seu coidado, segundoaclarou o TXUE na Sentenza Depesme[15].Precisou que «os membros da familia, que poden beneficiarse indirectamente da igualdade de trato de acordo co Regulamento núm. 492/2011, son os membros da familia no sentido da Directiva 2004/38»e que «nada deixa supoñer que, polo que se refire aos membros da familia, o lexislador da Unión quixese establecer unha distinción neta entre os ámbitos de aplicación respectivos da Directiva 2004/38 e do Regulamento núm. 492/2011, de maneira que os membros da familia dun cidadán da Unión no sentido da Directiva 2004/38 non serían necesariamente as mesmas persoas que os membros da familia dese cidadán cando se considera a este na súa condición de traballador»[16]. Lémbrese que o artigo 2.2).c) da Directiva inclúe dentro do concepto de membros da familia «aos descendentes directos menores de 21 anos ou a cargo e os do cónxuxe ou da parella»[17].

9. Cambiando de asunto, non sempre o dereito para acceder a axudas económicas de manutención que permitan realizar estudos ten como fundamento o acceso dos traballadores migrantes (ou, como vimos, dos fillos destes) ás vantaxes sociais nas mesmas condicións que os traballadores nacionais. A creación en 1992 da cidadanía da Unión, polo Tratado da Unión Europea[18], permite que sobre a base desta sexa posible acceder a este tipo de axudas no EM de residencia con independencia de posuír a condición de traballador que fixo uso da súa liberdade de circulación. Este tipo de axudas—que en ocasións son específicas para estudantes e en ocasións teñen por destinatarios un conxunto máis amplo de cidadáns—poden ser concedidas, nas condicións que se dirán, á cidadanía da Unión no EM de residencia con independencia de que posúan a condición de traballadores.

10. O dereito da Unión establece un dereito de residencia por razón de estudos diferenciado daquel por razóns laborais[19]. Sobre a base deste dereito cuestionouse se unha persoa que residía, por estudos, nun EM do que non era nacional tiña dereito a unha prestación social non contributiva que se lles concedía ás persoas que residisen legalmente en devandito EM. A cuestión é que o devandito dereito de residencia por razón de estudos inclúe como requisito que o cidadán non se converta nunha carga para a asistencia social do EM de acollida. Poderíase, polo tanto, formular que a necesidade de acudir á asistencia social implicaría deixar de cumprir cos requisitos para ser titular do dereito de residencia.

11. O asunto foi analizado polo TXUE na Sentenza Grzelczyk[20], baixo a vixencia da Directiva 93/96/CEE[21],en relación co ingreso mínimo de subsistencia (minimex) belga. Como se adiantou, esta directiva establecía como requisito para a existencia do permiso que o cidadán dispuxese de «recursos para evitar que, durante o seu período de residencia, se converta nunha carga para a asistencia social do Estado membro de acollida»[22]. Pois ben, as autoridades belgas consideraban que non tiñan dereito a acceder ao minimex as persoas residentes en Bélxica por razón de estudos que non estivesen amparadas pola normativa que regula a libre circulación de traballadores, pois de acceder a el supoñerían unha carga para a asistencia social. Entendían que o estado de desenvolvemento do dereito da Unión non obrigaba os EM a outorgar ese tipo de prestacións aos cidadáns da Unión pola súa condición de tal[23].

12. O TXUE afirma que «a vocación do estatuto de cidadán da Unión é converterse no estatuto fundamental dos nacionais dos Estados membros e permitirlles a aqueles dos devanditos cidadáns que se atopan na mesma situación obter, independentemente da súa nacionalidade e sen prexuízo das excepcións expresamente previstas a este respecto, o mesmo trato xurídico». Por conseguinte, «un cidadán da Unión que reside legalmente no territorio do Estado membro de acollida pode invocar o artigo 6do Tratado [na actualidade, artigo 18 doTFUE] en todas as situacións comprendidas no ámbito de aplicación ratione materiae do dereito comunitario». Acepta, con todo, que unha axuda para a manutención dos estudantes excede o ámbito de aplicación dos tratados elembra que o artigo 3 da Directiva 93/96/CEE precisaba que esta «non constitúe o fundamento dun dereito ao pagamento, por parte do Estado membro de acollida, de bolsas de subsistencia aos estudantes que gocen dun dereito de residencia», aínda que, engade, tampouco «exclúe das prestacións sociais as persoas ás que se aplica»[24].

13. De calquera forma, sostén que o mero feito de recorrer á asistencia social do EM de residencia non implica automaticamente que xa non se cumpran cos requisitos que se esixen para acceder ao dereito de residencia. Lembra que a directiva, no seu considerando sexto, fai referencia a non constituír unha carga «excesiva». Xa que logo, debe entenderse que admite «unha certa solidariedade económica», particularmente cando as dificultades económicas teñen carácter temporal. Por iso considerou contrario ao dereito da Unión condicionar a concesión do minimex aos cidadáns doutros EM a que «estean comprendidos dentro do ámbito de aplicación do Regulamento núm. 1612/68 [hoxe, Regulamento (UE) 492/2011] cando non se esixe ningún requisito deste tipo aos nacionais do Estado membro de acollida»[25]. En conclusión, a cidadanía da Unión que residan por razón de estudos nun EM distinto do da súa nacionalidade poderán acceder a axudas para a manutención cando iso non supoña unha carga excesiva para o EM de acollida, o que acontecerá cando a necesidade de acceso ás devanditas axudas teña un carácter conxuntural.

14. A Directiva 2004/38/CE recolle esta xurisprudencia e indica expresamente nos seus considerandos que «o recurso á asistencia social non poderá ter a consecuencia automática unha medida de expulsión». Engade que «convén que o Estado membro de acollida examine se tal recurso obedece a dificultades temporais e que teña en conta a duración da residencia, as circunstancias persoais e a contía da axuda concedida antes de poder decidir se o beneficiario se converteu nunha carga excesiva para a súa asistencia social»[26].

15. Avanzando neste asunto, cabe preguntarse se terán dereito ás axudas de estudos aquelas persoas que residindo no EM de acollida antes de iniciar os estudos para os que a solicitan, non poden ampararse no Regulamento (UE) 492/2011 para facelo. Este suposto foi analizado polo TXUE na Sentenza Bidar[27]. O reclamante no devandito asunto era un nacional francés que se desprazara ao Reino Unido acompañando a súa nai (que tiña que someterse neste Estado a un tratamento médico prolongado). Durante a súa estancia viviu na casa da súa avoa e completou os estudos secundarios anteriores aos universitarios. Para estes últimos solicitou a bolsa de manutención que resultou controvertida[28].

16. Nesta situación, a primeira cuestión que debe ser analizada é se este tipo de axudas entran dentro do ámbito de aplicación dos tratados, pois se o están aplicarásellesa prohibición de discriminación por razón de nacionalidade. Con respecto ás prestacións de asistencia social, o Tribunal entende que un cidadán da Unión que non sexa economicamente activo pode invocar no EM de acollida a prohibición de discriminación por razón de nacionalidade «cando residise legalmente no Estado membro de acollida durante determinado período ou cando dispoña dun permiso de residencia»[29]. Esta posición do TXUE é diferente á mantida na xurisprudencia anterior a esta sentenza[30], pero é que, como indica o Tribunal, con posterioridade a esaxurisprudencia introduciuse o concepto de cidadanía da Unión na Tratado CE e engadiuse un título relativo á educación e á formación profesional. Conclúe, polo tanto, que «unha axuda que se concede mediante préstamos subvencionados ou bolsas aos estudantes que residen legalmente no Estado membro de acollida e destinada a sufragar os seus gastos de manutención está comprendida dentro do ámbito de aplicación da Tratado CE a efectos da prohibición de discriminación»[31].

17. No caso analizado polo Tribunal, para a concesión da bolsa, o EM de acollida esixía a residencia neste desde o primeiro día do primeiro curso académico, así como unha residencia previa durante os tres anos anteriores ao primeiro día do curso. Dado que estes requisitos son cumpridos con maior facilidade polos nacionais do EM en cuestión que polos restantes cidadáns da UE, podería tratarse dunha discriminación indirecta. Habería, pois, que valorar se esta diferenza de trato está admitida no Tratado por basearse en consideracións obxectivas, independente da nacionalidade das persoas afectadas e proporcionadas ao obxectivo lexítimo perseguido polo dereito nacional consistente en evitar que estas axudas concedidas a estudantes que proceden doutros EM non se convertan nunha carga excesiva para o EMconcedente[32].

18. O Tribunal afirma que é lexítimo esixir un determinado grao de integración no EM de acollida para poder gozar da axuda.A residencia previa no EM en cuestión durante un período determinado é un medio válido para determinar a existencia da devandita integración. Non o será esixir que se demostre un determinado vínculo co seu mercado de traballo (que si se poderáesixir para ter dereito a outro tipo de axudas relacionadas co acceso ao traballo, comoé caso de subsidiospara facilitar o acceso ao mercado laboral) ou que a persoa en cuestión teña o estatuto de persoa establecida no devandito Estado cando tal estatuto non é posible que o adquira un estudante residente[33]. Será, polo tanto, o feito da residencia o que permita determinar a integración na sociedade de acollida e non a vinculación co seu mercado de traballo nin a posesión de determinado estatuto concedido pola normativa nacional.

19. Na Sentenza Bidar, que acaba de ser analizada, o TXUE non cuantificaba a duración mínima da residencia para poder considerar que existía unha integración suficiente no EM de acollida. Posteriormente, na Sentenza Föster[34], determinou que a esixencia dun período de residencia de cinco anos era adecuada[35]. Na actualidade, o artigo 24.2 da Directiva 2004/38/CE permite negar as axudas de manutención por estudos, ben sexa na forma de bolsas ou préstamos, aos cidadáns da Unión que non teñan dereito de residencia permanente (excluído os supostos de residencia por razón de traballo nos que non se esixe un período de residencia previo).

B) nun estado membro distinto ao financiador

20. En ocasións, os EM prevén a concesión de bolsas para cursar estudos mesmo cando estes se realicen no estranxeiro. Estas bolsas poden ser establecidas polo dereito interno ou por acordos bilaterais con outros EM co obxecto de favorecer o intercambio de estudantes entre eles. Cuestionouse se os traballadores que fixeran uso da súa liberdade de circulación podían acceder a estas bolsas.

21. En concreto, resultou controvertido se era posible gozar da bolsa cando, a pesar de cumprir os requisitos previstos na normativa reguladora, os estudos fosen realizarse precisamente o EM de orixe do traballador (ou do fillo). Este suposto foi coñecido polo TXUE na Sentenza di Leo[36]. Carmina di Leo, nacional italiana, era a filla dun traballador migranteresidente co seu pai en Alemaña. A interesada iniciou estudos universitarios en Italiae solicitou unha axuda para a formación prevista na normativa alemá. A axuda foille denegada, o que propiciou a reclamación que deu lugar á sentenza aquí traída[37].

22. O TXUE entendeu que a igualdade de trato establecida no artigo 12 do Regulamento (CEE) 1612/68 [hoxe artigo 10 do Regulamento (UE)492/2011] implica que «os fillos dos traballadores comunitarios teñen dereito ás axudas concedidas para sufragar os gastos do ensino e manutención nas mesmas condicións nas que se lles conceden aos propios nacionais»[38]. Polo tanto, se a lexislación do EM de acollida ofrece a posibilidadede seguir estudos noutro EM aos traballadores nacionais (ou aos seus fillos) —era o caso de Alemaña—, deberá tamén ofrecérllela aos traballadores doutros EM establecidos no seu territorio[39]. O feito de que a formación vaia a ser recibida no EM de orixe é irrelevante[40].

23. En certos casos, as bolsas —cando son establecidas en acordos bilaterais— poden estar previstas exclusivamente para os traballadores nacionais dos Estados implicados e ser concedidas polo Estado ao que se despraza o estudante. Foi o caso da controversia resolta polo TXUE na Sentenza Matteucci en relación co acordo cultural formalizado o 24 de setembro de 1956 entre Bélxica e Alemaña. Para favorecer os intercambios entre ambos os Estados, este acordo prevía a concesión de bolsas por parte de cada Estado aos nacionais do outro Estado para, entre outras cousas, iniciar ou continuar estudos nese país[41].

24. A controversia xurdiu porque as autoridades belgas decidiron non tramitar a solicitude da reclamante ante as autoridades alemás alegando que non era unha nacional belga senón unha nacional italiana con residencia e emprego en Bélxica. Cuestionouse se esa negativa era contraria á normativa comunitaria. O TXUE entende que «cando un Estado membro lles ofrece aos seus traballadores nacionais a posibilidade de seguir unha formación impartida noutro Estado membro, esta posibilidade haberá de estenderse aos traballadores comunitarios establecidos no seu territorio»; así se desprende do disposto na normativa que regula a libre circulación de traballadores. O principio de igualdade de trato establecido na normativa da Unión non queda desvirtuado polo feito de que bolsa sexa concedida por outro EM nin polo feito de que o acordo internacional de carácter bilateral que as creou faga referencia, como beneficiarios destas, aos traballadores nacionais de ambos os Estados[42].

25. Hai Estados, como Alemaña, en cuxa normativa se prevéa concesión de axudas ao alumnado residente nese Estado para que realice estudos noutro EM, sempre que cumpran determinados requisitos. No caso da normativa deste EM, a axuda concédesellesaos alumnos que residan en Alemaña con carácter permanente econtinúen eses estudos en calquera outro EM tras asistir como mínimo un ano a un centro alemán[43], sempre que teñan suficientes coñecementos lingüísticos[44]. Sobre estas bolsas cuestionouse se o requisito de cursar con carácter previo un ano nun centro alemán é compatible cos dereitos que outorga a cidadanía da Unión[45]. Este requisito impediríalles beneficiarse da bolsa, por exemplo, aos estudantes que decidan cursar no estranxeiro unha formación que non exista nese Estado.

26. Debe terse en conta que a normativa da Unión non obriga os EM a establecer un sistema de bolsas que permita realizar estudos no estranxeiro, pero se o fai«debe velar por que as modalidades de concesión das devanditas axudas non supoñan unha restrición inxustificada ao […] dereito de circulación e residencia no territorio dos Estados membros»[46]. No caso Morgan e Bucher oTXUE entendeu que o establecemento do dobre requisito ao que se aludiu máis arriba[47]«pode disuadir a cidadanía da Unión [a] facer uso da súa liberdade de circulación e residencia […]»[48]. Para determinar se esta restrición é compatible co dereito da Unión, haberá que analizar se está xustificada para a consecución dun obxectivo lexítimo perseguido pola lexislación nacional e se a medida non vai máis aló do necesario para alcanzalo.

27. En favor da restrición, alegouse a necesidade de garantir que os beneficiarios das bolsas finalicen os seus estudos nun breve prazo, o que, segundo considera o Tribunal, constitúe un obxectivo lexítimo. Pero o certo é que o requisito controvertido non é adecuado paraa súa consecución. Tamén se alegou como obxectivo permitir que os estudantes comproben se elixiron correctamente os seus estudos. Aquí o Tribunal considerou que a medida resultaba incoherente co devandito obxectivo, pois podería disuadir o estudante de continuar noutro EM estudos distintos aos iniciados no de orixe ou impedirllo, ou mesmo disuadilo de abandonar os elixidos inicialmente cando desexen continuar cursando estudos noutro EM. Ademais, no caso de estudos que non teñan equivalente no EM de orixe, obriga o estudante a optar entre renunciar á bolsa ou aos estudos que desexa cursar. Outra alegación que se analizou foi o obxectivo de evitar que estas bolsas constitúan unha carga excesiva para o Estado que as outorga. O Tribunal considera lexítimo este obxectivo e admite que as bolsas se reserven para aqueles estudantes cun nivel suficiente de integración no devandito EM, pero o caso é que o requisito controvertido é demasiado xenérico e exclusivo para ser admisible, pois non é necesariamente representativo do nivel de integración no Estado que concede a bolsa. Por último, alegouse a necesidade de evitar o risco de acumulación de dereitos, o que constituiría un obxectivo lexítimo. A cuestión é que ese requisito non ten, en realidade, esa finalidade[49].

28. Os Países Baixos tamén prevén, na súa normativa relativa ás axudas de estudos, a posibilidade de conceder bolsas coa finalidade de favorecer a realización de estudos no estranxeiro (financiamento portátil)[50]. Poden acceder a elas as persoas que cumpran os requisitos para obter financiamento íntegro dos seus estudos dentro dos Países Baixos e que, ademais, residisen nese EM un mínimo de tres anos dentro dun período de seis anteriores á matriculación nun centro de estudos estranxeiro. A Comisión Europea considerou que este requisito de residencia era contrario á liberdade de circulación de traballadores. Dado que nos Países Baixos non se adoptaronmedidas para eliminar da súa normativa este requisito, a Comisión interpuxo un recurso de incumprimento ante o TXUE solicitando que se declarase que ese EM incumprira as obrigacións derivadas da liberdade de circulación de traballadores[51].

29. Debe terse en conta a especialmente negativa repercusión deste requisito para os traballadores fronteirizos empregados nos Países Baixos, os cales, dada a súa condición de non residentes no EM de emprego, nunca poderían optar (nin eles nin os fillos que residisen con eles) a este tipo de axudas. Este requisito pode constituír tamén unha discriminación indirecta por razón de nacionalidade para os restantes traballadores migrantes pois aféctalles en maior medida que aos nacionais. Os Países Baixos entendían que a situación dun traballador residente (ou o seu fillo), ao que se anima a estudar noutro Estado, é distinta da do non residente nos Países Baixos que vai estudar noutro EM.Ao non ser situacións comparables, a diferenza de trato non sería discriminatoria[52].

30. O TXUE non o entende así; considera que a situación do traballador fronteirizo e a do traballador migrante residente nos Países Baixos é comparable (no que se refire ao acceso ao financiamento portátil) á do nacional neerlandés que reside e traballa nos Países Baixos.Xa que logo, o establecemento dun requisito de residencia «instaura unha desigualdade de trato entre os traballadores neerlandeses e os traballadores migrantes que residen nos Países Baixos ou que desenvolven a súa actividade asalariada en devandito Estado membro como traballadores fronteirizos no relativo ao acceso ao financiamento portátil»[53]. Será, entón, preciso determinar se está obxectivamente xustificada e se é necesaria para alcanzar o obxectivo proposto non indo máis aló do necesario para alcanzalo.

31. A explicación dada polo Goberno neerlandés referida ás cargas adicionais que se derivarían da eliminación do requisito de residencia non é acollida polo TXUE. Entende que as condicións de índole orzamentaria «non poden xustificar unha discriminación en detrimento dos traballadores migrantes». Téñase en conta que os traballadores migrantes (os residentes nos Países Baixos e os fronteirizos) están integrados na sociedade neerlandesa como consecuencia da súa actividade laboral e que coas súas cotizacións sociais contribúen ao mantemento da política social dese EM[54]. Tamén alegou que o requisito de residencia era lexítimo, pois a finalidade do financiamento portátil é a de incrementar a mobilidade dos estudantes ao incitalos a cursar estudos fóra dos Países Baixos, o que será beneficioso tanto para os propios estudantes como para a sociedade neerlandesa e o seu mercado de traballo. Este sisería un obxectivo lexítimo, amparado polo artigo 165 TFUE. Quedará por ver se o establecemento do devandito requisito é adecuado e se non vai máis aló del. O TXUE considera que sié adecuado para favorecer a mobilidade dos estudantes, pero que as xustificacións dos Países Baixos para acreditar que a medida non vai máis aló do necesario para a consecución do obxectivo son insuficientes —limitouse a alegar que establecer outros requisitos alternativos (estar en posesión dun título neerlandés ou o coñecemento do idioma) resultaría menos adecuado para a consecución do obxectivo—. Afirma que a regra presenta un carácter demasiado exclusivo, privilexiando un elemento que non é o único representativo do grao de conexión entre o interesado e o EM. Concluíu, polo tanto, que a medida era contraria á normativa da Unión que garante a libre circulación de traballadores[55].

32. Con posterioridade á publicación da Sentenza que acaba de ser analizada, presentouse novamente ante o Tribunal de Xustiza unha controversia relativa ao discutido requisito de residencia de tres anos dentro dun período de seis anteriores á matriculación nun centro de estudos. Esta vez o TXUE analizou o asunto como consecuencia da presentación da cuestión prexudicial que deu lugar ao caso Martens[56]. Debe precisarse que os feitos que a motivaron son anteriores a aquela sentenza[57]. Chama a atención nesta nova sentenza que, a pesar de que o tribunal neerlandés de remisión fixo referencia tanto á normativa que regula a libre circulación de traballadores como á relativa á libre circulación dos cidadáns da Unión, o TXUE decidiu refundir as cuestións formuladas e responderunicamente sobre a base da normativa que regula esta última liberdade. Tamén neste caso, o Tribunal entendeu que o requisito é contrario á normativa comunitaria. Fíxoo, en esencia, pola mesmarazón que a indicada na outra sentenza[58].

33. Volvendo a Alemaña, máis recentemente o TXUE analizou, na Sentenza Prinz e Seeberger[59],a conformidade coa cidadanía da Unión da esixencia dun período de residencia previo de tres anos para poder obter un financiamento de estudos noutro EM superior a un ano, esixido por ese EM.A cuestión é que a douscidadáns alemánsse lles denega o financiamento porque, ao facer uso da súa liberdade de circulación, non cumprían o requisito de residencia esixido. Resultasignificativo que os reclamantes son nacionais alemáns que queren facer valer a súa condición de cidadáns da Unión fronte ao seu propio Estado o que, indica o TXUE, é perfectamente posible[60].

34. O Tribunal considera que «unha normativa nacional que resulta desfavorable para determinados nacionais polo mero feito de exercitar a súa liberdade de circular e residir noutro Estado membro constitúe unha restrición ás liberdades que o artigo 21 TFUE, apartado 1, recoñece a todo cidadán da Unión»[61]. Cando un EM decide establecer un sistema de bolsas para estudar no estranxeiro, ten que coidar que as normas que as regulan non teñan como efecto limitar o dereito de circulación e residencia da cidadanía da Unión no territorio dos EM. O requisito controvertido de residencia de tres anos constitúe unha limitación ao devandito dereito, pois podería disuadir os propios nacionais de facer uso da súa liberdade de circulación e residencia[62].

35. Aceptada a restrición a unha liberdade fundamental, só sería posible xustificala «se se basease en consideracións obxectivas de interese xeral, independentes da nacionalidade das persoas afectadas, e fora proporcionada ao obxectivo lexitimamente perseguido polo dereito nacional». Enténdese que unha medida é proporcionada cando é «idónea para a consecución do obxectivo perseguido [e] non vai máis aló do que resulta necesario para alcanzalo»[63]. A intención de evitar que a concesión destas axudas a estudantes doutros EM sen vínculos suficientes co Estado que as concede poida converterse nunha carga excesiva para o devandito Estado (finalidade alegada polo Goberno alemán) sería un obxectivo lexítimo. Queda, entón, por determinar se a medida adoptada é proporcionada. O TXUE entende que un requisito único de residencia é demasiado exclusivo e pode inadmitir estudantes que, non cumprindo o requisito, están suficientemente integrados na sociedade en cuestión por circunstancias tales como ser nacionais dese EM, ter relacións familiares ou de emprego no devandito Estado, polos seus coñecementos lingüísticos ou por outros vínculos sociais ou económicos. En consecuencia, debe considerarse que o devandito requisito é contrario aos dereitos que derivan da cidadanía da Unión[64].

36. O TXUE tamén considerou, na Sentenza Elrick, que constitúe unha restrición á libre circulación das cidadanía da Unión establecer como requisito para acceder a unhas bolsas para estudos no estranxeiro o cumprimento dun requisito de equivalencia con estudos nacionais, cunha duración mínima de dous anos[65]. O Goberno alemán alegou que o establecemento deste requisito se xustificaba pola necesidade de outorgar as axudas unicamente para estudos que ofrezan as mellores oportunidades laborais. O Tribunal non descarta que esta sexa unha xustificación lexítima, pero entende que non é aceptable esixir unha duración mínima aos estudos e non valorar outros aspectos como a natureza destes ou o seu contido. Polo tanto, o establecemento dun requisito de duración mínima non se pode considerar proporcionado ao obxectivo pretendido e, en consecuencia, debe entenderse que vulnera a liberdade de circulación da cidadanía da Unión[66].

37. Debe aquí facerse agora referencia a unha prestación que non entra dentro das axudas para a formación, pero que garda similitudes con elas. É o caso da prestación de asistencia persoal outorgada polos municipios para discapacitados graves existente en Finlandia. Un cidadán dese EM solicitou a devandita prestación para cursar estudos en Estonia.Acudía a alítodas as semanas e regresaba as fins de semana ao seu domicilio en Finlandia, onde conservaba a súa residencia. As autoridades municipais finlandesas denegáronlle a prestación alegando que a estancia fóra de Finlandia non podía considerarse ocasional, aínda que o solicitante non modificase a súa residencia[67].

38. Cuestionouse se a negativa das autoridades municipais finlandesas a outorgar a prestación polo feito de que os servizos obxecto da prestación tivesen que prestarse fóra de Finlandia vulneraba a libre circulación da cidadanía da Unión. Debe precisarse que a normativa que regulaba a prestación controvertida permitía que os servizos se prestasen fóra do país nos casos de vacacións ou de desprazamentos por razón de traballo, pero non o establecía para o caso de estudos[68].

39. A posición do TXUE neste asunto é análoga á mantida nos casos Prinz e Seeberger, Morgan e Bucher, e Elrick, tratados máis arriba, no sentido de considerarque constitúe unha restrición á liberdade de circulación e residencia pois é desfavorable a determinados cidadáns polo feito de exercitar esa liberdade. Como se acaba de indicar, unha restrición deste tipo unicamente resultaría aceptable se responde a unha razón obxectiva de interese xeral (independente da nacionalidade dos afectados) e na medida en que sexa apropiada á consecución do devandito interese. No caso analizado, serían obxectivos lexítimos a necesidade de comprobar o vínculo entre o beneficiario e o Estado concedente ou a de preservar o equilibrio do sistema nacional de seguridade social. Con todo, o requisito de presenza non garda unha relación válida con eses obxectivos. Ademais, en calqueracaso, no asunto controvertido, o reclamante conservou o seu domicilio en Finlandia, onde regresaba semanalmente. Hai que resaltar, ademais, que a normativa permite utilizar a asistencia persoal fóra de Finlandia nas viaxes de vacacións ou de traballo, ou, mesmo, en supostos nos que o interesado curse estudos nun municipio moi afastado do de residencia que non permita un regreso semanal ao de orixe, pero que se atope dentro de Finlandia. En consecuencia, o TXUE considerou que a negativa das autoridades municipais finlandesas a concederlle a prestación ao solicitante supuxo unha vulneración dos seus dereitos de libre circulación e residencia do que goza como cidadán da Unión[69].

40. Para finalizar este apartado, debe facerse referencia á Sentenza Kranemann[70], na que se analiza o dereito para acceder a axudas para o desprazamento (asignación por traslado) a un funcionario que vai realizarunhas prácticas formativas noutro EM. O caso é que as autoridades nacionais accederon a financiar o devandito desprazamento na parte correspondente ao territorio nacional, non aceptando a parte realizada fóra das fronteiras nacionais[71]. Cuestionouse, entre outras cousas, se este proceder podía constituír un obstáculo á libre circulación de traballadores. O TXUE entendeu que, na medida en que obriga os funcionarios afectados a soportar parte dos gastos mentres que os que realizan as prácticas en territorio nacional nonos obriga, coloca os afectados nunha posición menos favorable con respecto a quen non fixo uso da súa liberdade de circulación. Por conseguinte,debe considerarse un obstáculo á liberdade de circulación dos traballadores.Tamén se cuestionou se este obstáculo podía estar xustificado por razóns de índole financeira. O Tribunal entende que non e pon de relevo unha consolidada xurisprudencia que indica que «os motivos de carácter meramente económico non poden constituír razóns imperiosas de interese xeral capaces de xustificar unha restrición a unha liberdade fundamental garantida polo Tratado»[72]. Polo tanto, debe considerarse contraria á libre circulación de traballadores unha normativa que regule unhas axudas para o desprazamento para a realización de prácticas formativas que inclúa os desprazamentos no interior do Estado pero non inclúa os realizados noutro EM.

C) no caso de traballadores fronteirizos

41. O acceso ás axudas para a manutención no caso de traballadores fronteirizos presenta unhas particularidades que aconsellan unha análise diferenciada. Téñase en conta que estes traballadores (e normalmente os seus fillos) non residen no EM de emprego e que os estudos para os que solicitan financiamento poden realizarse tanto no EMfinanciador (EM de emprego) como no EM de residencia,ou mesmonun terceiro Estado. É a falta de concordancia entre o EM de emprego e o EM de residencia a que motivou a aparición dunha problemática específica no caso desta particular figura migratoria[73], que será a que aquí se analice. En concreto examinaraseo dereito dos traballadores fronteirizos a acceder ás axudas de manutención nas que se establece como requisito para a súa concesión a residencia no EMfinanciador. Con todo, non se analizarán aquí os supostos nos que tal requisito se refira ánecesidade de cumprir un determinado período de residencia no EM de emprego (e non ao feito da residencia en si), que afectan tanto aos traballadores fronteirizos como aos restantes traballadores migrantes, pois foron analizados no apartado anterior[74].

42. Algunhas autoridades nacionais entenderon que os fillos dos traballadores fronteirizos non podían beneficiarse das axudas de estudos previstas na lexislación do EM de emprego polo feito, precisamente, de non seren residentes nel. Consideraban que o principio de igualdade de trato no acceso ás vantaxes sociais tiña por finalidade facilitar a mobilidade dos traballadores e a súa integración no EM de acollida. A concesión dunha bolsa de estudos en favor dunha persoa non residente para cursar estudos noutro EM excedería desa finalidade[75].

43. Non é esta a posición que sosténo TXUE quen,na Sentenza Meeusen[76], aclarou que «un Estado membro non pode supeditar a concesión dunha vantaxe social […] ao requisito de que os beneficiarios desta teñan a súa residencia no territorio nacional do devandito Estado». Resaltou que o establecemento dun requisito de residencia sería discriminatorio na medida en que non se esixa para os traballadores nacionais. Concluíu, polo tanto, que o fillo a cargo dun traballador fronteirizo pode «obter un financiamento dos seus estudos nas mesmas condicións que as que se aplican aos nacionais do Estado de emprego e, en particular, sen que se poida esixir un requisito suplementario relativo á residencia do fillo»[77].

44. A conclusión á que chega o TXUE no caso de que o traballador en cuestión sexa por conta propia, e non allea, é a mesma. Pero non sobre a base da igualdade de acceso ás vantaxes sociais establecida no artigo 7.2 do Regulamento (UE) 492/2011, senón baseándose na liberdade de establecemento consagrada hoxe no artigo 49 do TFUE. En palabras de Tribunal, esta liberdade «garante a aplicación do trato nacional aos nacionais dun Estado membro que desexen exercer unha actividade por conta propia noutro Estado membro e prohibe toda discriminación, por razón da nacionalidade, que obstaculice o acceso á devandita actividade ou o seu exercicio». Este trato nacional tamén alcanza os descendentes do traballador por conta propia[78].

45. Anos despois da Sentenza Meeusen, o TXUE analizou se a discriminación indirecta para os traballadores fronteirizos, ou os seus fillos —consistente no establecemento dun requisito de residencia para acceder a axudas de manutención para cursar estudos—, podía estar xustificada para a consecución dun obxectivo lexítimo e, no caso de existir este, se o requisito non ía máis aló do que é necesario para alcanzalo. Esta cuestión foi examinada, na Sentenza Giersch[79], en relación coas axudas para o estudo luxemburguesas. Alegouse, por parte das autoridades dese EM, que as axudas estaban destinadas aos residentes co obxectivo de incrementar a proporción de poboaciónresidente con titulación superior. Segundo as devanditas autoridades, o requisito de residencia estaba relacionado con este obxectivo. Entendía que só as persoas residentes teñen un vínculo coa súa sociedade que permita presumir que, tras cursar estudos (que de ser o caso podían realizarse no estranxeiro),se instalarían en Luxemburgo e contribuirían ao desenvolvemento da súa economía[80].

46. O TXUE acepta a pertinencia do obxectivo alegado, que constitúe un obxectivo para toda a Unión e, polo tanto, é tamén un obxectivo lexítimo para un EM. Toca, xa que logo, analizar se é apropiado o establecemento dun requisito de residencia coa finalidade de alcanzar o devandito obxectivo. As autoridades luxemburguesas sostiñan que os fillos dos traballadores fronteirizos non tiñan ningún motivo especial para integrarse no mercado laboral do seu país tras finalizar os seus estudos, polo que estaría xustificada a restrición, e que entre os traballadores fronteirizos existía un importante índice de rotación que dificultaba a integración destesna sociedade luxemburguesa[81]. O Tribunal non comparte esta argumentación e indica que «os traballadores migrantes e fronteirizos, ao accederen ao mercado laboral dun Estado membro, crearon, en principio, un vínculo de integración suficiente na sociedade dese Estado que lles permite beneficiarse nel do principio de igualdade de trato en relación cos traballadores nacionais e cos traballadores residentes, respectivamente». Engade que «o vínculo de integración resulta, en particular, do feito de que, coas cotizacións fiscais que pagan no Estado membro de acollida en virtude da actividade asalariada que nel exercen, os traballadores migrantes e fronteirizos contribúen tamén ao financiamento das políticas sociais deste Estado». Acepta, con todo, que «o traballador fronteirizo non sempre está integrado no Estado de emprego da mesma maneira que o está un traballador residente en tal Estado», e que podería aceptarse que é máis probable que, ao finalizar os seus estudos, se integren no mercado de traballo do Estado en cuestión as persoas residentes que as persoas non residentes e que, polo tanto, o requisito de residencia é adecuado ao obxectivo perseguido[82].

47. Queda por verse o requisito de residencia non vai máis aló do necesario para alcanzar o obxectivo perseguido. O problema deste requisito é que en moitas ocasións resulta demasiado exclusivo[83]. Así acontece neste caso. O TXUE entende que a finalidade de que os beneficiarios da axuda se establezan en Luxemburgo ao finalizar os seus estudos e se incorporen ao seu mercado de traballo pode determinarse con requisitos distintos á residencia. A residencia nunha zona limítrofe e o feito de que un proxenitor estea empregado como traballador fronteirizo no EM que concede as axudas podería ser tamén un elemento relevante. Por conseguinte, indica que o requisito de residencia vai máis aló do necesario para alcanzar o obxectivo proposto e, polo tanto, é contrario á normativa da Unión que garante a libre circulación de traballadores[84].

48. Aceptado que é contrario á normativa da Unión que garante a libre circulación de traballadores (por conta allea e por conta propia)establecer un requisito de residencia para acceder ás axudas de estudo,algúns EMcrearon requisitos específicos paraos solicitantes non residentes. É o caso, precisamente, de Luxemburgo, o cal introduciu na súa normativa a posibilidade de conceder axudas de estudo en favor de non residentes sempre que cumprisen determinadas condicións. A inclusión desta posibilidade abriulles a porta aos traballadores fronteirizos (e aos seus fillos) para beneficiarse destas axudas no EM de emprego.

49. En concreto, estableceu que os fillos non residentes de persoas empregadas (por conta propia ou allea) en Luxemburgo podían acceder ás axudas económicas para estudos superiores sempre que os seus proxenitores estivesen empregados nese EM durante un período mínimo de cinco anos ininterrompidos. Nótese que este requisito non se refire especificamente aos supostos de traballo fronteirizo, pois a situación de non residencia refírese ao fillo, non ao traballador (que poderá residir ou non no EM de emprego). En calquera caso, afectará ao suposto de traballo fronteirizo na situación habitual na que o fillo reside co seu proxenitor nun EM distinto do de emprego deste.

50. A adecuación á normativa da Unión deste requisito tamén foi controvertida e analizada polo TXUE na Sentenza Bragança Linares Verruga[85]. Nesta sentenza chégase á mesma conclusión que na Sentenza Giersch no que se refire á existencia de discriminación e dun obxectivo lexítimo que a xustifica, así como na adecuación do requisito ao obxectivo proposto[86]. A novidade desta sentenza reside na análise de se o establecemento do requisito vai máis aló do necesario para a consecución do obxectivo proposto.

51. O TXUE puxo de relevo que se lle denegou a axuda ao solicitante a pesar de que os seus pais traballaran en Luxemburgo durante máis de cinco anos, cunhas breves parénteses. Considera que a norma, ao non permitir conceder a axuda nestas circunstancias (os pais estiveran traballando, con interrupcións, en Luxemburgo durante un período total de case oito anos), «representa unha restrición que vai máis aló do necesario para alcanzar o obxectivo […], na medida en que esas interrupcións non teñen a entidade suficiente para romper o vínculo de conexión entre o solicitante da axuda económica e o Gran Ducado de Luxemburgo». Conclúe, polo tanto, que o requisito establecido polas autoridades luxemburguesas é contrario á normativa da Unión que garante a libre circulación de traballadores[87].

52. Debe poñerse de relevo que, con posterioridade aos feitos que deron lugar á sentenza que acaba de ser analizada, as autoridades dese EM modificaron o requisito controvertido. Estableceuse o de esixir un período de traballo mínimo de cinco anos dentro dun de referencia de sete anos anteriores á data de presentación da solicitude de axuda económica.A introdución destaesixencia tamén resultou controvertida ea súa compatibilidade coa normativa da Unión que regula a libre circulación de traballadores foi analizada polo TXUE na Sentenza Aubriet[88].

53. Do mesmo xeito que na Sentenza Bragança Linares Verruga, o TXUE considera que a axuda constitúe unha vantaxe social para o traballador fronteirizo, que o establecemento deste requisito constitúe unha discriminación indirecta, que o obxectivo do establecemento do requisito —fomentar que se cursen estudos superiorese garantir un elevado nivel de formación da súa poboación residente— é un obxectivo lexítimo que pode xustificar unha discriminación indirecta e que é adecuado para a consecución do obxectivo perseguido[89]. A cuestión nesta sentenza volve ser se o requisito vai máis aló do necesario para a consecución do devandito obxectivo.

54. O Tribunal pon de relevo que o pai do solicitante da axuda estivo empregado en Luxemburgo como traballador fronteirizo durante máis de 17 anos nos 23 anteriores á presentación da solicitude e que aínda así non cumpre o requisito esixido para a concesión da axuda. Considera que o requisito cuestionado «non é suficiente para unha apreciación completa da importancia dos vínculos do devandito traballador fronteirizo co mercado laboral luxemburgués»[90]. Por conseguinte, conclúe que o requisito «comporta unha restrición que vai máis aló do necesario para alcanzar o obxectivo lexítimo de incrementar o número de titulados superiores no seo da poboación residente»[91], polo que é contrario á normativa que regula a libre circulación de traballadores na Unión.

55. O dereito de acceder a axudas para o transporte escolar constitúe tamén unha particularidade no caso de traballadores fronteirizos que debe ser analizada. En ocasións, os EM poden condicionar o acceso a estas axudas a que a residencia se sitúe no propio EMno que estea o centro de estudos ou, mesmo, nunha determinada parte dese EM. É o que acontece coas axudas que concede o land de Renania-Palatinado, consistentes no dereito ao reembolso dos gastos de transporte escolar; só pode acceder ás devanditas axudas quen resida e estude nese land. Polo tanto, os membros da familia dun traballador fronteirizo que cursen estudos no EM de emprego non poderían acceder a elas polo feito de non residir nel. Nótese que esta limitación deriva de non residir no land, non no EM de emprego; polo tanto, aféctalles igualmente aos membrosda familia dos traballadores (sexan nacionais ou migrantes) residentes no EM de emprego, pero nun land distinto a aquel no que se sitúe o centro de estudos.

56. Pois ben, cuestionouse se a existencia deste requisito que non lles permitía, entre outros, aos traballadores fronteirizos acollerse a esta vantaxe social era compatible coa normativa da Unión, en particular a que garante a libre circulación de traballadores[92]. Podería sosterse que, dado que, como se dixo, o requisito fai referencia ao feito de residir no mesmo land (e non no mesmo EM) no que se cursan estudos, non supoñería unha limitación ao dereito á libre circulación de traballadores. Isto sería así porque afecta por igual a todos os traballadores, migrantes ou non, que residen cos seus fillos nun land distinto a aquel no que estes últimos estudan. Pero non foi esta a interpretación que deu o TXUE cando se lle preguntou sobre esta cuestión.

57. Considera o TXUE que existe discriminación en tanto que os traballadores fronteirizos, polo feito de residir nun EM distinto do de emprego, non poden acollerse a estas axudas, mentres que(determinados) traballadores nacionais si poden. A discriminación estaría nesta circunstancia e iso a pesar de que tamén lles afectase a aqueles traballadores nacionais do EM de emprego que residan noutro land. Aclara o Alto Tribunal que unha medida pode considerarse como indirectamente discriminatoria aínda cando non favoreza a todos os traballadores nacionais e si a un grupo deles (neste caso, aos residentes no land). Tamén cando, ademais de aos traballadores fronteirizos, prexudique a determinados traballadores nacionais (neste caso, os que residen noutros landers)[93].

O acceso ás axudas para facilitar a incorporación dos estudantes ao mercado de traballo

58. Neste apartado analizaranse unhas concretas prestacións destinadas ao estudantadoque xa finalizou os seus estudos e que teñen como obxectivo facilitar o paso da vida académica á vida laboral. Son, polo tanto, de diferente natureza aos beneficios analizados no apartado anterior (que tiñan por obxectivo facilitarlles aos estudantes a realización dos seus estudos). Estas prestacións, en ocasións, resultaron problemáticas en supostos de persoas que exerceron a súa liberdade de circulación.

59. É o caso dos subsidios de espera previstos na normativa belga[94]. Estas prestacións constitúen unha vantaxe social no sentido do artigo 7.2 do Regulamento (UE) 492/2011[95]. Para o que aquí interesa, tiñan dereito a este subsidio os mozos que terminasen os seus estudos secundarios nun centro recoñecido ou subvencionado por Bélxica. Polo tanto, quedaban excluídos del quen o fixese en centros doutros EM.

60. A Comisión entendeu que o establecemento deste requisito ía en contra da normativa comunitaria que regula a libre circulación de traballadores e requiriulles ás autoridades belgas quepresentasen as observacións que considerasen oportunas. Como queira que as autoridades dese EMafirmaron que a normativa nacional controvertida non incumpría as obrigacións derivadas da comunitaria, a Comisión presentou un recurso de incumprimento ante o TXUE. Entendía que o establecemento do devandito requisito prexudicaba os fillos dos traballadores migrantes residentes en Bélxica, o que iría en contra da igualdade de trato no acceso ás vantaxes sociais consagrada o apartado 2 do artigo 7 do Regulamento (CEE) 1612/68 [hoxe Regulamento (UE) 492/2011][96].

61. Analizando o recurso, o Tribunal lembra que «unha disposición de dereito nacional debe considerarse como indirectamente discriminatoria cando, pola súa propia natureza, pode afectarlles máis os traballadores migrantes que aos traballadores nacionais e implique, por conseguinte, o risco de resultar menos favorable sobre todo para os primeiros». E que «non é necesario comprobar se a disposición controvertida lle afecta, na práctica, a unha porcentaxe considerablemente máis importante de traballadores migrantes [pois] abonda con que se aprecie que esa disposición pode producir tal efecto»[97]. Será o caso do requisito controvertido e así o entende o TXUE, queafirma que «a norma de igualdade de trato prevista tanto no artigo 48 do Tratado [hoxe artigo 45 TFUE] como o artigo 7 do Regulamento núm. 1612/68 [hoxe Regulamento (UE) 492/2011] prohibe non só as discriminacións manifestas, baseadas na nacionalidade, senón tamén calquera forma de discriminación encuberta que, aplicando outros criterios de diferenciación, conduza de feito ao mesmo resultado»[98]. Abundando máis, indica que «están especialmente prohibidos os requisitos indistintamente aplicables que poden ser cumpridos máis facilmente polos traballadores nacionais que polos traballadores migrantes»[99]. Afirma que o requisito controvertido se parece a un requisito de residencia previa que pode ser cumprido máis facilmente polos traballadores nacionais que polos que fixeron uso da súa liberdade de circulación. Como consecuencia do anterior, determina que o requisito cuestionado incumpre as obrigacións derivadas da normativa que rexe a liberdade de circulación dos traballadores[100].

62. Tras a sentenza que acaba de ser analizada, Bélxica —co fin de adaptar a súa lexislación ás obrigacións derivadas da normativa comunitaria— introduciu unha modificación no decreto que regulaba os subsidios de espera. Incluíu a posibilidade de beneficiarse deles para os mozos que cursasen estudos noutro EM sempre que cumprisen dous requisitos: que acreditasen documentalmente que os estudos cursados son equivalentes aos que se esixen no caso de cursar os estudos en Bélxica e que no momento de presentar a solicitude o mozo en cuestión fose fillo a cargo dun traballador migrante residente en Bélxica en uso da liberdade de circulación establecida na normativa comunitaria[101]. Con todo, como se verá enseguida, esta modificación non evitou que volvese ser cuestionada esta normativa á luz das disposicións comunitarias.

63. En efecto, a través dunha decisión prexudicial, debeu pronunciarse de novo o TXUE—esta vez na Sentenza D´Hoop— sobre a acomodación á normativa comunitaria da regulación dos subsidios de espera belgas. A reclamante neste asunto era unha cidadá belga que, terminados os seus estudos secundarios en Francia, cursou estudos universitarios en Bélxica, onde residían os seus pais. Solicitou o subsidio de espera que lle foi denegado sobre a base, precisamente, de que non realizara os seus estudos secundarios neste Estado[102]. Ao entender que os dereitos da reclamante á obtención do subsidio se poden basear na liberdade de circulación de traballadores, o tribunal de remisión preguntoulle ao TXUE sobre a compatibilidade da normativa que regula o citado subsidio co artigo 48 da Tratado CE (hoxe artigo 45 do TFUE)[103].

64. O TXUE entende que o suposto examinado non pode resolverse á luz das disposicións que regulan a liberdade de circulación de traballadores, polo feito de que os pais da estudante non fixeran uso de tal liberdade (os pais continuaron residindo en Bélxica mentres a moza estaba a cursar os estudos secundarios en Francia). Pola contra, analizou o asunto en relación coas disposicións que regulan a cidadanía da Unión. Afirmou que as facilidades que derivan do dereito á libre circulación da cidadanía da Unión non producirán plenos efectos se se disuade a un nacional de facer uso deste dereito por medio de obstáculos que se establecen para o regreso ao país de orixe, penalizando o nacional retornado polo feito de facer uso da devandita liberdade.Iso acontecería no suposto analizado pois, ao condicionar a concesión do subsidio de espera ao feito de obter o diploma de estudos secundarios en Bélxica, prexudícanse os nacionais que fixeron uso da súa liberdade de circulación e o obtiveron noutro EM. Esta situación, sostén o Tribunal, «é contraria aos principios que inspiran o estatuto de cidadán da Unión, a saber, a garantía dun mesmo trato xurídico no exercicio da liberdade de circulación» e só sería aceptable «se se basease en consideracións obxectivas, independentes da nacionalidade das persoas afectadas e proporcionadas ao obxectivo lexitimamente perseguido polo dereito nacional»[104].

65. Resultaría lexítimo, afirma o Tribunal,que o lexislador nacional quixese asegurarse de que existe un vínculo da persoa solicitante co mercado laboral do Estado en cuestión. O problema é que o requisito establecido para aseguralo (a obtención do diploma de secundaria en Bélxica) é excesivamente «xeral e exclusivo» e «non é necesariamente representativo do grao real e efectivo de vinculación entre o solicitante dos subsidios de espera e o mercado xeográfico laboral, excluíndo calquera outro elemento representativo». Polo tanto «vai máis aló do necesario para alcanzar o obxectivo perseguido». Conclúe, entón, que ese requisito é contrario á normativa comunitaria[105], enténdese que a relativa á libre circulación dos cidadáns comunitarios.

66. Tres anos despois da sentenza que acaba de ser analizada, o TXUE volveu estudara compatibilidade coa comunitaria da normativa que regula os subsidios de espera belga. Foi na Sentenza Ioannidis. A conclusión á que chegou foi a mesma que na Sentenza D´Hoop, pero debe ser aquí analizada polo que se dirá máis adiante.

67. Debe indicarse que o suposto de feito do asunto é, sinteticamente, o seguinte. Ioannidis, cidadán grego, trasladouse a Bélxica despois de finalizar o ensino secundario no seu país. Anos despois da súa chegada a Bélxica e tras recoñecérselle a equivalencia dos devanditos estudos, cursou un ciclo de tres anos e obtivo un diploma de graduado. Seguidamente inscribiuse como demandante de emprego e, meses despois, recibiu en Francia unha formación retribuída (con contrato de traballo). De regresoa Bélxica solicitou o subsidio de espera que lle foi denegado sobre a base de que non finalizara os seus estudos secundarios en Bélxica. O tribunal belga que coñeceu o recurso presentado polo solicitante contra a denegación do subsidio considerou que o interesado tiña (pola súa formación remunerada en Francia) a consideración de traballadore que a regulación do subsidio de espera era contraria á libre circulación de traballadores. Pola súa banda, o tribunal que coñeceu o recurso presentado contra a sentenza ditada polo tribunal anterior considerou que o solicitante non estaba en ningún dos supostos que permitían outorgar o subsidio, pois non finalizara os seus estudos en Bélxica nin era fillo dun traballador migrante residente en Bélxica. Foi entón cando presentou unha cuestión prexudicial ante o TXUEna que lle pediu que se pronunciase sobre a compatibilidade da normativa que regula estes subsidios coa comunitaria que determina o principio de igualdade de trato e establece a cidadanía da Unión. Nótese que o órgano de remisión non se referiu á normativa que regula a libre circulación de traballadores[106].

68. A resposta do TXUE parte de que «os nacionais dun Estado membro que buscan emprego noutro Estado membro entran dentro do ámbito de aplicación do artigo 39 CE [hoxe artigo 45 TFUE]e, por conseguinte, teñen dereito á igualdade de trato regulada no apartado 2 da devandita disposición». Dito isto, considera que «tendo en conta a creación da cidadanía da Unión e a interpretación do dereito á igualdade de trato do que gozan quen posúe esa cidadanía, non é posible excluír do ámbito de aplicación do artigo 39 CE, apartado 2 [hoxe artigo 45, apartado 2 TFUE], unha prestación de natureza financeira destinada a facilitar o acceso ao emprego no mercado laboral dun Estado membro»[107].

69. Tamén entende o Tribunal que o solicitante pode ampararse no dereito á libre circulación de traballadores para manter que non pode ser discriminado por razón de nacionalidade á hora de solicitar o subsidio de espera. É interesante que, segundo indica o Tribunal,  o poida facer sobre a base de que é un nacional dun EM que, tras finalizar os seus estudos, busca emprego noutro EM[108]. Nótese que a consideración de traballador vén desta circunstancia e non do feito de realizar unha formación retribuída (con contrato de traballo) noutro EM. A relevancia desta sentenza é que nela o TXUE entende que a creación da cidadanía da Unión tivo repercusión no ámbito de aplicación da liberdade de circulación de traballadores que, certamente, sería unha manifestación da libre circulación da cidadanía da Unión.

70. Tras estas premisas, a argumentación sostida para considerar, como xa se avanzou, que a normativa controvertida era contraria á libre circulación foi a mesma que a sostida na Sentenza D´Hoop; pero neste caso en relación coa circulación de traballadores, non de cidadáns da Unión. Sobre a compatibilidade da normativa controvertida coa que regula a cidadanía da Unión (que foi a cuestión prexudicial formulada) entendeu que non era necesario pronunciarse[109].

71. Unha década máis tarde da Sentenza Ioannidis, o TXUE volveu utilizar a mesma argumentación xurídica na Sentenza Prete. Esta vez foi en relación cun requisito introducido na normativa belga, con posterioridade a aquela sentenza, que regula o subsidio de espera coa intención de adaptala á normativa da Unión. Tras a introdución deste novo requisito, podían beneficiarse do subsidio aqueles cidadáns da Unión que obtivesen un diploma equivalente ao belga de estudos secundarios sempre que cursasen previamente un mínimo de seis anos de estudos nun centro educativo belga. O TXUE tamén o considerou contrario á normativa da Unión que regula a libre circulación de traballadores.No caso analizado nesta sentenza tratábase dunha nacional francesa que, tras cursar os seus estudos secundarios en Francia, casou cun nacional belga e instalou o seu domicilio familiar en Bélxica. Tras figurar como demandante de emprego neste país durante case ano e medio, solicitou o subsidio de espera. Foille denegado por non cursar un mínimo de seis anosen Bélxica (de feito, non cursara ningún)[110].

72. O TXUE lembra que tal e como está o marco de distribución de competencias entre os tribunais nacionais e o TXUElle corresponderá ao tribunal nacional apreciar se existe un vínculo real entre a reclamante e o mercado laboral belga, pero que o relato fáctico parece permitir constatar que si existía no caso analizado, a pesar de que a solicitante non cursase estudos nun centro docente belga[111]. Entende que ese vínculo pódese apreciar polo feito de estar buscando traballo nese Estado de maneira activa durante un período razoable de tempo, polo feito de levar residindo nese Estado desde hai tempo ou por ter nel a súa residencia conxugal[112].