Sergio Clavero Ibáñez de Garayo
pilgrim@edu.xunta.gal
IES de Cacheiras (Teo - A Coruña)

Creatividade e aprendizaxe

Este concepto foi definido de moi diversas formas pero poderiamos afirmar que a creatividade é unha competencia de competencias cuxa característica fundamental é aplicar o coñecemento á práctica e que pode integrarse con conceptos de natureza variada. Partindo desta premisa, e tal e como propón Bruno Munari (2018), a creatividade está en constante proceso de formación e transformación e esixe unha intelixencia alerta e elástica, lista para aprender. Pero a creatividade debe estimularse e desenvolverse a través da experiencia na que interveñen a investigación para construír coñecemento e tamén a súa aplicación práctica para a resolución de propostas onde se profundan e amplían contidos para unha aprendizaxe eficaz.

Por tanto, podemos afirmar que se aprende a ser creativos e que para iso debemos expoñer ao noso alumnado a propostas e retos que esperten a súa curiosidade e o seu desexo de pensar. Deben resolverlos aplicando un pensamento diverxente onde é moi importante o proceso para a construción do seu propio coñecemento crítico e a consecución de solucións diversas.

Aplicación na aula

A creatividade debe abrir procesos onde o desenvolvemento de ideas a partir do coñecemento e a investigación faciliten un espazo e un tempo para o pensamento, a toma de decisións e a proba-erro que permita ao alumnado alcanzar ao final do mesmo un resultado satisfactorio. Durante este proceso o docente debe estar atento á planificación, o desenvolvemento dos diferentes proxectos e a resolución de dúbidas e problemas que vaian xurdindo. Ademais debe ampliar información e realizar un seguimento dos avances interactuando con consellos e preguntas que permitan ao alumnado reflexionar sobre o seu traballo para a mellora. Desta forma, integramos a avaliación formativa durante o proceso de ensino-aprendizaxe para potenciar que se profunde creativamente nos contidos a traballar.

Para desenvolver a creatividade necesitamos aplicar na aula estas estratexias metodolóxicas activas que expoñen unha tarefa ou proxecto que se resolve mediante un proceso de investigación e creación por parte do alumnado que traballa de maneira autónoma e colaborativa e que culmina cun produto final que se presenta ante os demais como unha evidencia de aprendizaxe. Estes procesos de creación permiten traballar todas as competencias e facilitan un traballo interdisciplinar, transversal e colaborativo para a construción do coñecemento e o desenvolvemento de destrezas en numerosas áreas e disciplinas. O alumnado aprende a escoitar, expoñer e dialogar con respecto, cooperación e flexibilidade e tamén a resolver problemas, planificar e organizar o tempo de forma eficaz. O docente debe detectar as necesidades que desexa abordar establecendo os obxectivos necesarios e deseñando a proposta, a estrutura e a temporalización que permita ao alumnado acadalos cun proxecto pedagóxico sólido.

Neste sentido, a pedagoxía das artes pode contribuír decisivamente á transformación das metodoloxías educativas utilizando os procesos de creación da arte contemporánea como procesos para a adquisición do coñecemento en calquera área. Como explica María Acaso (2017) é necesario conectar a educación artística coa realidade e conectar a educación xeral coa realidade a través da educación artística.

Da teoría á práctica

A arte, o cinema e os seus procesos de creación en particular permítennos desenvolver proxectos pedagóxicos integrais onde a reflexión, o pensamento crítico, a creatividade e as metodoloxías activas posibilitan a intervención na contorna máis próxima co obxectivo de impulsar o compromiso social do alumnado. Este achegamento a outras realidades produce no alumnado experiencias e cambios persoais a través do compromiso, a participación e a construción dun proxecto compartido para o cambio e a mellora social. A estratexia pedagóxica debe establecer estes procesos de aprendizaxe, tal e como propón María Acaso (2017), como un marco de acción social onde se alenta a idea de cambiar e transformar o mundo.

E, neste sentido, a experiencia cinematográfica permítenos reeducar a mirada a través de procesos de alfabetización na súa linguaxe e aproveitar as súas metodoloxías e procesos de creación para abordar desde a reflexión crítica e a sensibilidade calquera temática partindo da realidade. Bergala (2017) afirma que na experiencia dun acto de creación, no xesto de facer, hai unha virtude de coñecemento que só pode pasar por ese xesto.

Aturuxo Films como referente

Aturuxo Films “hipervínculo aquí” (www.aturuxofilms.com) é un proxecto de alfabetización na linguaxe cinematográfica que desenvolve no alumnado o coñecemento e as destrezas para fomentar o pensamento crítico e a creatividade, a través dun traballo práctico e experimental en proxectos audiovisuais con repercusión social. Constrúen o seu propio coñecemento traballando todas e cada unha das competencias grazas ao seu carácter transversal e multidisciplinar, cunha formación inicial de contidos que o posibilita e onde os procesos de investigación consciente, a reflexión e o debate permiten unha aprendizaxe profunda. Incorpora as alfabetizacións informacional e mediática xunto ás alfabetizacións nas linguaxes visual e cinematográfica que posibilitan o desenvolvemento dunha verdadeira mirada crítica xerando consumidores e produtores con capacidade para intervir positivamente na sociedade. As obras son creacións conscientes con mensaxes elaboradas con profundidade, froito da investigación contrastada, a reflexión e o debate e que achegan valores sociais e democráticos. Propón unha didáctica e metodoloxía para utilizar a linguaxe cinematográfica como un medio para a aprendizaxe que se pode adaptar curricularmente a calquera materia e etapa educativa para traballar os contidos propios da mesma de forma multidisciplinar e transversal. Ten que desenvolverse desde a experimentación para que os diversos contidos asimílense a través dunha aprendizaxe ligada ás emocións dos procesos creativos desenvolvendo o pensamento creativo, a colaboración e a solidariedade, que nos forma en valores e permítenos coñecer mellor a realidade social e cultural.

Formación para a innovación

Como educadores debemos descubrir o potencial do alumnado con metodoloxías máis activas e unha estrutura de contidos e actividades perfectamente deseñada para unha aprendizaxe profunda e eficaz. Desenvolver este tipo de estratexias metodolóxicas enfronta ao alumnado a procesos enfocados á resolución de propostas, retos e problemas que debe afrontar con creatividade a través do pensamento diverxente.

Pero para logralo debemos recibir unha formación experimental que nos permita deseñar, desde un marco teórico sólido, un proxecto pedagóxico comprendendo a súa estrutura e os aspectos fundamentais a ter en conta no seu desenvolvemento para unha exitosa implementación na aula. Debemos comprender como os procesos creativos intégranse nos mesmos como unha metodoloxía necesaria para potenciar a aprendizaxe atendendo a unha adecuada selección de contidos, unha estudada temporalización e un proceso ben estruturado. Estes cursos de formación de profesorado deben incluír a experiencia de creación a través de proxectos que deben desenvolver os participantes para unha profunda comprensión das posibilidades pedagóxicas e emocionais que achega o acto de facer.

Esta formación necesaria para a innovación educativa débese ofertar nos Centros de Formación ou solicitala o propio profesorado a través dos Plans de Formación de Centros en seminarios ou grupos de traballo co obxectivo de mellorar o noso labor docente.