escritores

Acabo de ler esta primeira novela de Pedro Feijoo, artista polifacético -músico, ensaísta e narrador-, que quedou finalista do último premio Xerais e foi para min unha grata sorpresa.

Estamos ante unha obra voluminosa (425 páxs) pero atraente, que "engancha" desde as primeiras páxinas; os seus capítulos curtos fan aínda máis difícil afastarse dela, pois sempre queremos saber qué sucede a continuación.

Unha novela que pode gustar a un público moi dispar, pois abrangue épocas e temas moi diversos. Centrada na actualidade, trasládase tamén a diversos momentos do pasado: 1702 e o misterio do ouro dos galeóns de Rande, a guerra civil de 1936, os tempos da ditadura franquista, do nazismo alemán...

 O protagonista, Simón Varela, é contratado para realizar  unha reforma no xardín por unha rica anciá que morre de súpeto poucos días despois deixándolle en herdanza un cofre que el encontrara no interior da fonte do xardín. Na lectura do testamento coñece a filla da anciá, Mariña, con quen se verá inmerso nunha serie de aventuras e perigos derivados dunha moeda antiga de ouro que herda ela, ao mesmo tempo que intenta descifrar o significado das reas de letras que figuraban nuns folios gardados nun sobre dentro do cofre que dona Isabel lle deixara. 

Aínda que non é un autor de literatura galega sensu stricto inclúoo aquí pola súa enorme importancia no eido da cultura galega. Nacido en Ourense, residiu en Pontevedra desde os 23 anos cando tomou posesión do seu cargo de Xefe de Contabilidade. Ligado á Facenda polo seu traballo será tamén o primeiro director da Caixa de Aforros Provincial de Pontevedra e participará en diversas empresas culturais (como a Coral Polifónica, na que será introducido por Castelao) e políticas (un dos principais dirixentes do Partido Galeguista e candidato a deputado pola Fronte Popular en 1936). Foi un dos principais redactores do Estatuto de Autonomía. Detido o 20 de xullo do 36, foi condenado a morte nun  xuízo sumarísimo e fusilado na Caeira o 17 de agosto do mesmo ano. Nese lugar, ao final da ponte da Barca, onde actualmente hai unha parada de taxis, hai unha placa conmemorativa:

O 9 de marzo foi o 317º aniversario do nacemento do Padre Sarmiento. en Villafranca del Bierzo. Aos poucos meses virá para Pontevedra, onde vivirá ata ingresar na orde dos bieitos, na adolescencia.

A súa relación con Galicia e Pontevedra non se reduce a esta estancia, senón que unha parte importante da súa obra estará dedicada á nosa terra: estudos de historia natural, botánica, a lingua galega e a súa consideración social na época... Con respecto a esta, como noutros aspectos, foi un adiantado ao seu tempo pois denunciou o sensentido que supuña ensinarlles aos nenos galegos a gramática latina en castelán, lingua que tamén descoñecían, ou que curas e empregados da administración ignorasen a nosa lingua.

Entre a súa obra destacaremos as Coplas gallegas, manuscrito catalogado na Biblioteca Nacional de Madrid co título de Glosario en que se trata del origen, antigüedad, etimologías y esplendor de la lengua gallega, o que xa nos dá unha idea do seu contido.

A placa que nos lembra os seus anos en Pontevedra áchase nunha casa da pequena rúa da Palma, que desemboca na praza de Méndez Núñez.

Esta placa lémbranos a publicación de "A gaita gallega" (1853) de Xoán Manuel Pintos  no edificio no que se publicou a obra, situado no número 4 da rúa Isabel II.

Xoán Manuel Pintos é un dos chamados Precursores, autores con obra en galego publicada antes de Cantares gallegos. A súa obra máis coñecida, A gaita gallega (cuxo título completo é "A gaita gallega ou carta de Cristus para ir deprendendo a ler, escribir e falar ben a lengua gallega e aínda máis) é unha miscelánea onde podemos atopar textos en prosa e en verso; en galego, en castelán e en latín. O eixo principal é o diálogo entre un gaiteiro galego e un tamborileiro castelán que quere aprender o galego e a intención, facer unha louvanza e defensa de Galicia e da lingua galega. 

Mañá, 24 de febreiro, cúmprense 175 anos do nacemento de Rosalía de Castro. Non imos facer aquí unha biografía da nosa figura literaria máis universal, iniciadora do Rexurdimento da literatura galega, nin un estudo da súa obra, tan só deixar constancia da santificación e mixtificación dos que en ocasións foi obxecto coa intención de minusvalorar os aspectos máis avanzados e profundos dos seus poemas.

O monumento áchase ao outro lado do río Lérez, nun pequeno xardín ao final do Paseo do Enxeñeiro Rafael Areses, e na parte inferior, que non aparece na imaxe está gravado un fragmento do primeiro poema de Cantares Gallegos: "Cantarte hei, Galicia/ teus dulces cantares..."

Na Parda, preto do edificio dos Xulgados, figura este busto de Fermín Bouza Brei. Xuíz (exerceu en Pontevedra, ademais doutros detinos) e maxistrado, cargo do que foi expulsado, abriu despacho de avogado en Santiago de Compostela.

Pero aquí salientaremos o seu labor cultural e literario. Fundador -xunto con outros estudantes e profesores composteláns- en 1923 do Seminario de Estudos Galegos, colaborou tamén coas revistas literarias e culturais de preguerra: Nós, Cristal e podemos consideralo o creador do Neotrobadorismo, a corrente literaria vangardista máis autóctona, na que mestura os recursos e sensibilidade das cantigas medievais, sobre todo as de amigo, coas imaxes rupturistas propias das primeiras décadas do s. XX. Este tipo de poesía foi o máis cultivado naquel momento, prolongándose aínda no renacer posterior á guerra civil. Ademais de poeta foi tamén investigador, campo no que destacan os seus estudos sobre Rosalía de Castro.

Totalmente rodeada de cables podemos ver a placa que lembra a casa onde viviu Luís Amado Carballo, situada na intersección das rúas Cobián Rofignac e Benito Corbal.

Traballou como mestre de escola e tamén como xornalista; igual que outros autores coetáneos, morreu moi novo de tuberculose (decatémonos de que nese momento aínda non se coñecía a penicilina).

Autor de dúas obras en prosa, destaca fundamentalmente como poeta, encadrado nas correntes vangardistas dos anos 20, aínda que a súa poesía -o hilozoísmo- ten máis de tradicional que de vangarda: sobre unha base autóctona (verso curto, musicalidade, recreación da paisaxe pontevedresa...) engade imaxes máis renovadoras, baseadas na humanización desa paisaxe, mentres desaparece a presenza humana, e nas sensacións sinestésicas.

 A escultura que homenaxea as tertulias pontevedresas, situada na praza de San Xosé, diante do café Moderno, converteuse en poucos anos nun símbolo de Pontevedra e un dos monumentos máis fotografados da cidade. Houbo moitas tertulias recoñecidas en Pontevedra, comezando pola do farmacéutico Perfecto Feijoo (a quen pertencía o loro Ravachol), á que asistiron personaxes como Emilia Pardo Bazán ou Pablo Iglesias, ata as da actualidade, como a do Carabela ou a do Blanco e Negro, á que asisten algúns profesores e antigos profesores do IES Valle Inclán. Evidentemente esta escultura non representa ningunha das tertulias históricas, senón que é un símbolo que une personaxes de diferentes épocas da cultura galega.

Se nos imos fixando neles dun en un, podemos recoñecer no extremo esquerdo a Alexandre Bóveda, un dos principais redactores do Estatuto de Autonomía de 1836. O 20 de xullo foi detido tras o "alzamento nacional", acusado de traizón e condenado a morte nun xuízo celebrado o 13 de agosto dese mesmo ano. A sentenza executouse o 17 de agosto na Caeira (Poio).

O seguinte é Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, a personalidade máis importante de cultura galega do s. XX e profesor do instituto de Pontevedra, na actualidade figura un cadro del realizado por outro antigo profesor do centro a un dos lados da entrada do paraninfo, ademais da exposición permanente nos corredores da planta baixa. Escritor que cultivou practicamente todos os xéneros literarios (narrativa, teatro, ensaio), artísticos (caricaturista, pintor) e -sobre todo- debemos destacar o seu labor político (sempre minimizado desde determinados poderes) tanto no plano ensaístico, Sempre en Galiza, considerada como a biblia do galeguismo como práctico (deputado no ano 1931 e novamente no 36, ministro do goberno republicano no exilio, presidente do Consello de Galiza) entre outras moitas cousas, pois resulta imposíbel resumir a súa contribución á nosa cultura nunhas poucas liñas.

 O seguinte, -xa noutra mesa- é Valentín Paz Andrade, a quen este ano 2012 se lle dedica o Día das Letras Galegas. Personalidade polifacética, mencionaremos aquí unicamente a súa contribución ás letras galegas. Unha das súas primeiras publicacións foi Pranto Matricial (1955), mais cultivou tamén o ensaio (literario, histórico ou económico) e o xornalismo.

Carlos Casares apoia as súas mans sobre os ombreiros deste e do último personaxe sentado. Autor dunha estensa e variada obra literaria é un dos máis sobresalientes escritores da segunda metade do s. XX. Desde a súa primeira e novidosa colección de contos, Vento ferido (1968) ata a póstuma O sol do verán, cultivou tamén con grande éxito a literatura infantil, o ensaio e a tradución. Destacábel así mesmo é a columna xornalística que durante anos publicou en La Voz de Galicia, "Á marxe", na que fixo famoso o seu gato Samuel.

A última figura é Ramón Cabanillas. Basilio Álvarez, a quen coñeceu en Cuba, foi clave na súa decisión de dedicarse á poesía galega, ao unilo á causa agrarista. Aclamado como Poeta de raza, puxo a súa poesía ao servizo da construción nacional de Galiza, sobre todo coa súa obra Na noite estrelecida, na que reelabora os mitos artúricos uníndoos a lendas galegas, en busca da redención de Galiza. Tamén cultivou o teatro e a tradución.

O pasado 20 de decembro presentouse no Pazo de Mugartegui o libro Verbas no ar de Iria Morgade Valcárcel, filla da profesora do centro e compañeira de departamento Charo Valcárcel. A novela foi a gañadora do VII premio Biblos-Pazos de Galicia, interesante iniciativa dirixida á mocidade que así ten a oportunidade de publicar a súa primeira obra baixo a titoría dun escritor xa recoñecido, neste caso Xabier P. Docampo. Aínda non comecei coa súa lectura, mais prometo non demorarme moito pois a temática resulta moi atractiva: os novos movementos cidadáns e a súa posíbel futura evolución.

Esta é a portada do libro, a ilustración é da autoría do irmán da autora e antigo alumno do noso centro, Adrián.

Hai un par de días acabei de ler unha das novelas que merquei no Culturgal e aínda non desapareceu o bon sabor de boca que me deixou. Nesta ligazón podedes ler a recensión que publiquei en www.ogalego.eu.